Gepersonaliseerd onderwijs is populair als nooit tevoren. Veel scholen zien de meerwaarde van dit concept waarbij de student en zijn of haar individuele leerproces centraal staat.
Maar van een concept op papier naar een werkbaar model in de praktijk is nog een grote stap. In dit artikel behandelen we vijf punten die onderwijsinstellingen helpen om de kans op succesvolle invoering van gepersonaliseerd onderwijs te vergroten.
Gepersonaliseerd onderwijs in het kort
Een leerroute afgestemd op de individuele ambities en kwaliteiten van de student, ondersteund door ICT. Kort gezegd is dit waar gepersonaliseerd onderwijs over gaat. De school en medestudenten helpen de student deze unieke leerroute zelf vorm te geven. Door samen te ontdekken welke talenten, competenties en ambities de student heeft, kunnen persoonlijke leerdoelen worden opgesteld en krijgt het leren de juiste richting.
Door te kijken naar de manier waarop de student leert kan de inrichting van het onderwijs hierop worden afgestemd. Zo ontstaat een gepersonaliseerde leerroute die gaandeweg weg wordt bijgesteld. De regie verschuift hierbij geleidelijk van de school naar de student waarmee zelfregulatie wordt ontwikkeld.
De arbeidsmarkt vraagt om een zelfregulerende student
Zo ongeveer elke zichzelf respecterende onderwijsinstelling heeft gepersonaliseerd onderwijs hoog op de agenda staan. Dat is een logisch gevolg van de veranderingen die we zien in de samenleving. De arbeidsmarkt vraagt steeds vaker van medewerkers dat ze zelfstandig en proactief kunnen opereren, hun eigen loopbaan kunnen vormgeven en zichzelf een leven lang ontwikkelen. Het onderwijs moet hen daarop voorbereiden. De zelfregulerende student die z’n eigen leerroute vormgeeft past dan ook goed binnen deze ontwikkeling.
Meer dan een aanpassing van het curriculum
Toch is het nog niet zo eenvoudig om dit goed en werkbaar vorm te geven. Er is tenslotte meer voor nodig dan enkel een aanpassing van het curriculum. Het vraagt om een andere manier van denken en werken, om aanpassing van processen en systemen en om het bewandelen van de juiste paden.
In de praktijk lopen onderwijsinstellingen en onderwijsteams nogal eens tegen barrières aan. Eenieder die met gepersonaliseerd onderwijs aan de slag gaat, doet er dan ook goed aan de volgende aandachtspunten in acht te nemen:
#1 Het is een middel, geen doel op zich
Met de ontwikkeling die gaande is, heeft een onderwijsinstelling al snel de neiging om hierin mee te gaan en (top down) te gaan sturen op gepersonaliseerd onderwijs langs redelijk op zichzelf staande doelstellingen. Toch is het bovenal een middel, en geen doel op zich. Het bovenliggende doel is het verzorgen van zo goed mogelijk onderwijs en de kunst is om hierbij scherp te krijgen hoe gepersonaliseerd onderwijs hier een bijdrage aan kan leveren.
Geheel in lijn met het gedachtegoed helpt het dan om de ontwikkeling van gepersonaliseerd leren te starten vanuit de ambities van de student en de professionaliteit van de docent. Zolang in de interactie tussen student en docent geen behoefte bestaat aan het personaliseren van een leerroute, zullen strategische doelen, beleidsstukken, flexibele processen en instrumentaria slechts als extra werk worden gezien. Deze kunnen het leerproces zelfs schaden. Een goed startpunt voor gepersonaliseerd leren is dus het ongemak dat je als docent voelt als je een student in je klas hebt waarvan je het idee hebt dat die daar niet op de beste plek zit:
- Een student die bijvoorbeeld al examen kan doen, of
- Voor wie de theorie te snel gaat en misschien meer gebaat is bij een praktijkopdracht, of
- Een student die gezien zijn ambitie juist specifieke verdieping nodig heeft.
#2 De ambitie van de student is leidend
Een effectieve inzet van gepersonaliseerd leren start dus met het verhelderen van de intrinsieke motivatie en ambitie van de student. Hoe duidelijker dit is, hoe gerichter een leerroute kan worden gepersonaliseerd. Gepersonaliseerd leren vraagt dus een sterke (studie)loopbaanbegeleiding met veel aandacht voor het ontdekken van de eigen talenten en ambities en het ontwikkelen van een loopbaanperspectief en loopbaanzelfsturing bij de student. De rol van de leercoach wordt hierbij steeds belangrijker. Docenten – de naam zegt het al – zijn van origine goed in doceren en niet per definitie in het coachen. Binnen onderwijsinstellingen wordt er vaak nog te licht gedacht over de verschuiving van de rol van docent naar coach. Er wordt gedacht dat docenten het naast alle andere rollen die ze hebben ook nog wel op kunnen pakken. Maar de praktijk bewijst het tegendeel. Zorg daarom voor de nodige aandacht en begeleid docenten in het eigen maken van hun nieuwe, coachende rol.
#3 Studenten hebben behoefte aan structuur
Het bieden van de juiste ruimte aan studenten om hun eigen leerweg te vinden is een succesfactor bij de inzet van gepersonaliseerd onderwijs. De praktijk laat zien dat te snel te veel ruimte geven tegen hen kan werken. Vaak beginnen studenten enthousiast aan hun nieuwe leerroute, maar als de kaders niet helder zijn en een leerroute niet aansluit bij de intrinsieke motivatie van de student, liggen stress en demotivatie op de loer.
Studenten zitten immers niet de hele dag meer bij elkaar in één klas. Als student kun je snel verdwalen in verschillende projectgroepjes en gemixte klassen. Misschien ben je de enige in je vriendengroep die morgen een toets heeft of iets moet inleveren. Dat vraagt veel van studenten, maar ook van docenten. Het is in een regulier traject al moeilijk genoeg om studenten mee te nemen in de structuur van de opleiding en hun voortgang. Voor een gepersonaliseerde leerroute is dat vrijwel zeker nog lastiger. Niet zelden is de opleidingsstructuur bij gepersonaliseerde leerroutes ook voor de docent onduidelijk, of is de opleidingsstructuur nog niet duidelijk genoeg uitgewerkt. Om chaos te voorkomen ontstaan dan terugtrekkende bewegingen naar het oude vertrouwde onderwijs. Het is dus belangrijk om niet te snel te gaan en bij alle stappen richting personalisering te bewaken dat de kaders helder zijn voor student en docent.
#4 De ondersteuning van de systemen moet op orde zijn
Technologie maakt vergaande personalisering van het onderwijs mogelijk. Met behulp van digitale leermiddelen en apps kunnen docenten studenten bijvoorbeeld op elk moment van feedback voorzien en inzicht krijgen in het kennisniveau. Maar er is meer technologische ondersteuning nodig om gepersonaliseerd leren tot een succes te maken. Er wordt ook een stevig beroep gedaan op de flexibilisering van onderwijs logistieke processen.
Waar in een regulier traject vaak hele klassen worden ingeroosterd, heeft in een gepersonaliseerd leertraject iedere student een eigen rooster. De input voor het rooster is bovendien niet heel lang van tevoren bekend. Je wilt de studieloopbaan immers bijsturen op basis van de individuele voortgang van iedere student. Niet alle bestaande systemen en processen in onderwijsinstellingen zijn hier klaar voor. En dat hoeft ook niet direct. Goede ondersteuning door de systemen is weliswaar een voorwaarde voor succes, het is absoluut niet het startpunt van de weg naar gepersonaliseerd leren. Verzand dus niet direct in een groot IT-traject, maar begin bij het begin en houd het werkbaar, zoals we hieronder verder toelichten.
#5 Maak het werkbaar
De invoering van gepersonaliseerd leren is vaak gestoeld op de onderwijskundige kant ervan. Een onderwijsinstelling gaat vaak direct aan de slag met het ontwikkelen van een nieuw curriculum en een nieuwe vorm van onderwijs. Belangrijk, maar er is meer voor nodig om het een kans van slagen te bieden. Het moet namelijk ook geoperationaliseerd worden en worden ingebed in de organisatie. De bal moet echt gaan rollen. Dat betekent bijvoorbeeld dat de ruimtes en faciliteiten moeten worden aangepast, dat processen anders moeten worden ingericht, en dat de competenties van docenten veranderen.
De hele organisatie, met al haar processen, moet langs een nieuwe meetlat worden gelegd. Een dergelijke verandering vraagt dus een duidelijke gezamenlijke horizon en een lange adem. Door vanuit het onderwijs zelf te starten en vanuit daar in stapjes toe te werken naar steeds meer flexibilisering van de instelling blijft onderwijskwaliteit het uitgangspunt en blijft de student in het vizier. Continu verbeteren langs de PDCA-cyclus helpt om steeds de vinger aan de pols te houden of de aanpassingen ook leiden tot beter onderwijs. Door als management en ondersteuning steeds met het onderwijs en studenten in gesprek te blijven voorkom je dat een zichzelf tegenwerkende organisatie ontstaat waarin docenten en studenten voortdurend tegen oude regels en procedures aanlopen.
Langs de meetlat
Veel onderwijsinstellingen hebben een start gemaakt met gepersonaliseerd, flexibel leren. Maar het is een ontwikkeling, een evolutie van onderwijs, en daarmee een continu proces. Daarom is het voor een onderwijsinstelling belangrijk om te weten waar ze staat. Waartoe maken we de beweging richting gepersonaliseerd leren? Wat betekent gepersonaliseerd leren voor ons met alles wat we er nu over weten? Waar staan we dan nu? Wat zijn de volgende stappen en wat hebben we daarbij nodig? Zo kun je focus houden en mensen en middelen gericht inzetten om vooruitgang te boeken. Vier hierbij successen en ga niet te snel. De winkel is immers open tijdens de verbouwing. Het onderwijsconcept is aan het verschuiven, terwijl er nog studenten in oudere cohorten in huis zijn. Ook zij hebben recht op kwalitatief goed onderwijs.
Scan op het gebied van gepersonaliseerd leren
Bij UPD hebben we een scan ontwikkeld op het gebied van gepersonaliseerd leren. Deze scan maakt voor teams en instellingen inzichtelijk waar ze staan op dit gebied. Met deze zelfanalyse maakt een instelling als het ware een foto van de huidige stand van zaken rondom gepersonaliseerd onderwijs. De scan licht de huidige processen door, beoordeelt in hoeverre het gepersonaliseerd onderwijs is verbonden met de eigen strategie en op welke onderdelen van het onderwijs maatwerk mogelijk is. Daarbij ligt de focus op de teams en de manier waarop zij verbeteringen kunnen doorvoeren. Of dat nu onderwijsteams zijn, examencommissies, directieteams, staf- en dienstenteams, of colleges van bestuur. Langzaam maar zeker ontstaat er zo een verbetercultuur die gepersonaliseerd leren tot een succes kan maken. Het gaat daarbij niet om het maken van grote sprongen, maar om het continu verbeteren vanuit een gezamenlijke ambitie.
Lees meer over deze scanBegeleiden van het proces
Onze kracht zit in het begeleiden van het proces van invoering. We laten zien welke wegen een onderwijsinstelling kan bewandelen om gepersonaliseerd onderwijs te realiseren. Op een manier waarbij dit daadwerkelijk bijdraagt aan hogere onderwijskwaliteit. En zonder verspilling van energie aan zaken die er niet toe doen. We ondersteunen bij het concretiseren van de onderwijsvisie en de plaats van gepersonaliseerd leren daarin. We helpen het implementatieproces te structureren zodat het voor alle betrokkenen overzichtelijk en realistisch blijft. Van daaruit helpen we behapbare stappen te zetten. We stimuleren daarbij een cultuur van continu verbeteren waarin iedereen de ruimte krijgt om eigenaarschap te nemen, om te leren en fouten te mogen maken en om het gesprek met elkaar en belanghebbenden over de personalisering van onderwijs levend te houden.
Lees meer over onze aanpakOver de auteurs
Dit artikel is geschreven door Lejla Brouwer-Hadžialić en Paul van den Maagdenberg, beide consultant bij UPD. In deze functie helpen zij onderwijsinstellingen om te werken aan duurzame kwaliteitsverbetering van het onderwijs.
Wil je van gedachten wisselen met één van hen over gepersonaliseerd onderwijs of het verbeteren van de onderwijskwaliteit? Neem dan contact op via 020-345 3015.