Variatie is overal. In levertijden, in klanttevredenheid, in de output van processen. Maar hoe maak je die variatie zichtbaar en meetbaar? Daar komt standaarddeviatie om de hoek kijken. Het is eigenlijk een getal dat aangeeft hoe wijd je meetwaarden uit elkaar liggen. Een hoge standaarddeviatie? Dan springen je resultaten alle kanten op. Een lage? Dan blijft alles lekker stabiel en voorspelbaar.
Als je met Lean of Six Sigma werkt, kom je er niet omheen. Je hebt het nodig om te zien hoe je processen presteren, waar het misgaat en of je verbeteringen succesvol zijn. Toch snappen veel mensen niet goed wat het nu precies inhoudt. Wat is standaarddeviatie nu precies? We leggen het graag uit.
Wat betekent standaarddeviatie eigenlijk?
Simpel gezegd: het laat zien hoe ver je metingen gemiddeld van elkaar afliggen. Ligt alles dicht bij het gemiddelde? Dan is je standaarddeviatie laag. Zit er veel verschil tussen je metingen? Dan is het hoog.
Stel je een productieproces voor waarbij de gemiddelde cyclustijd 10 minuten is. Als de standaarddeviatie 0,5 is, dan schommelen de meeste cyclustijden tussen 9,5 en 10,5 minuten. Bij een standaarddeviatie van 2 minuten is de variatie veel groter, dan schommelen de meeste cyclustijden tussen 8,0 en 12.0 minuten. Dat betekent dat je proces een stuk minder voorspelbaar is.
Voor organisaties die streven naar kwaliteit, stabiliteit en klantwaarde is inzicht in spreiding cruciaal. Je wilt immers processen beheersen, niet verrast worden door uitschieters.
De formule voor standaarddeviatie
Hoewel we hier niet te diep in de wiskunde duiken, is het goed om de kern te begrijpen. De formule voor standaarddeviatie is:
s = √((∑(x – μ)²) / n)
Waarbij:
- s is de standaarddeviatie
- μ is het gemiddelde van de dataset
- x staat voor elk individueel datapunt
- n is het aantal datapunten
Wat zegt de standaarddeviatie?
De standaarddeviatie geeft niet alleen inzicht in de spreiding van je data, maar ook in de stabiliteit van je proces. Binnen Lean Six Sigma gebruiken we deze maat bijvoorbeeld om te bepalen of een proces ‘in control’ is. Hoe kleiner de spreiding, hoe beter je in staat bent om consistente kwaliteit te leveren.
Een paar voorbeelden uit de praktijk
- In een ziekenhuis geeft standaarddeviatie inzicht in wachttijden per afdeling.
- In een distributiecentrum helpt het bij het monitoren van doorlooptijden.
- In het onderwijs kan het verschillen in toetsresultaten per klas zichtbaar maken.
Als je nou zou werken zonder het meten van de variatie, dan werk je feitelijk op onderbuikgevoel en dat is het tegenovergestelde van datagedreven verbeteren.
Hoe gebruik je standaarddeviatie in verbetertrajecten?
Of je nu met PDCA of DMAIC werkt: standaarddeviatie gebruik je in elke fase. Je meet ermee waar je nu staat, je ziet waar dingen fout gaan en je checkt of je aanpassingen ook echt wat uithalen.
Binnen Six Sigma is de standaarddeviatie zelfs verbonden aan het begrip ‘sigma-niveau’: hoe minder spreiding, hoe hoger je procesprestaties. Dat maakt deze maat niet alleen belangrijk voor analyses, maar ook voor strategische doelen.
Meer weten over hoe je dit praktisch toepast? Binnen de Green Belt in Lean opleiding of Black Belt in Lean opleiding leer je precies hoe je met data en statistiek omgaat binnen verbeterprojecten.
Standaarddeviatie en Excel: hoe werkt het?
In Excel kun je eenvoudig de standaarddeviatie berekenen van een dataset. Gebruik bijvoorbeeld:
- =STDEV.S(A1:A10) voor een steekproef
- =STDEV.P(A1:A10) voor een volledige populatie
Handig om te weten: Excel toont geen eenheden bij de standaarddeviatie. Je zult dus zelf moeten interpreteren of een waarde ‘hoog’ of ‘laag’ is in de context van je proces. In onze opleidingen besteden we veel aandacht aan het correct interpreteren van deze statistiek in jouw praktijk.
Veelgemaakte fouten (en hoe je ze voorkomt)
Hoewel standaarddeviatie een krachtige maat is, wordt het vaak verkeerd gebruikt. Veelgemaakte fouten zijn:
- De maat toepassen op scheve datasets of met uitschieters (wat het beeld vertekent)
- De context negeren: een lage spreiding klinkt goed, maar zegt weinig als het gemiddelde zelf al ver onder de maat is
- Resultaten interpreteren zonder visuele ondersteuning, zoals een histogram of boxplot
Het is dan ook niet genoeg om ‘een getal’ te berekenen. Je moet begrijpen wat het betekent in de context van je proces, je klant en je organisatie.
Meer grip krijgen op procesprestaties?
Standaarddeviatie is geen doel op zich, maar een middel om processen beter te begrijpen en verbeteren. Wil jij leren hoe je deze en andere statistische inzichten inzet voor echte impact? Dan past de Lean Six Sigma Green Belt of Lean Six Sigma Black Belt opleiding van ons goed bij jouw organisatie.