Stabielere roosters, betere examens en meer studenten met een diploma. Dat zijn volgens Ed van den Berg de belangrijkste resultaten van zes verbetertrajecten die onderwijsteams van het Nova College hebben afgerond.
Je kunt lang spreken over het kappersbestaan, maar het werkt beter om studenten te laten voelen wat het vak inhoudt. Dat is het idee achter de kapsalon die het Nova College heeft ingericht voor studenten op de dag van de intake, het moment dat ze moeten bepalen of het kappersvak iets voor hen is.
“We laten geïnteresseerden haren wassen en lang achter elkaar op hun benen staan”, vertelt Ed van den Berg, lid van het College van Bestuur van het Nova College in Haarlem. “Dat hoort immers bij het vak. Zo proberen we aanstaande studenten in korte tijd een reële kijk op hun toekomst te geven. Er waren kandidaten die direct zeiden: ‘dat ga ik niet doen’. Zo zie je dus dat je studenten kunt helpen met het maken van keuzes die belangrijk zijn voor hun toekomst.”
De nieuwe intake is een voorbeeld van de verbeteringen die teams op het Nova College hebben gerealiseerd met behulp van programma’s die onderdeel zijn van MBO15. In alle gevallen gingen die verbeteringen gepaard met een verhoging van de rendementen, het percentage studenten dat zijn studie afmaakt. In 2013 bracht het Nova College het aandeel voortijdig schoolverlaters terug met 40 procent. Dat is één van de sterkste dalingen in heel Nederland. In 2014 heeft de dalende trend zich volgens Van den Berg doorgezet.
Onderwijsteam aan zet
De verbeteraanpak begint met het tekenen van een schema waarin het onderwijsproces stap voor stap wordt weergegeven, van de binnenkomst van studenten tot aan de beoogde uitstroom met een diploma. Zo’n stroomschema, kleurrijk verbeeld met post-it’s aan de muur, helpt een onderwijsteam om helder voor ogen te krijgen wat nu precies de oorzaken zijn van bijvoorbeeld een tegenvallend rendement. Het schema is verder handig bij het brainstormen over mogelijke oplossingen en om een rationele keuze te maken voor kansrijke verbeteringen. De inrichting van de kapsalon is een aansprekend onderdeel van een pakket aan maatregelen dat het Nova College heeft genomen om de kansen op studiesucces voor aanstaande studenten te verbeteren.
Ook het zogeheten criteriumgerichte interview dat het ROC tegenwoordig voert om betrouwbaar te bepalen of aanstaande studenten een goede kans hebben op studiesucces, heeft daaraan bijgedragen. In deze gesprekken komen de beroepshouding en de motivatie van potentiële kandidaten aan de orde. Daarnaast is er een taal- en rekentest. Van den Berg zegt: “Als wij aankomende studenten aannemen, dan doen we ze eigenlijk de belofte dat ze succesvol hun studie af kunnen gaan maken. Wij vinden het belangrijk om die belofte waar te maken. Natuurlijk heb je daar twee partijen voor nodig, maar wij zullen er als professionals in elk geval alles aan doen.” Bij Uiterlijke Verzorging en andere opleidingen is op het Nova College ook gewerkt aan het verbeteren van de stagebegeleiding, het aantrekkelijker maken van het onderwijs op basis van interviews met studenten en het verminderen van onverwachte lesuitval en roosterwijzigingen.
Luisteren naar studenten
Van den Berg herinnert zich een gesprek dat hij voerde met studenten die op het Nova College worden opgeleid tot zorgassistent. “Tijdens een lesbezoek kwamen meerdere studenten naar me toe. Ze vertelden me allereerst dat ze zelf hun studie moesten betalen. Daar schrok ik van. Het schrijnende was dat deze studenten ook nog eens bang waren hun bijbaan kwijt te raken, omdat ze soms diensten moesten afzeggen door voortdurende wijzigingen in hun schoolroosters. ‘Als dat zo doorgaat heb ik niets aan je’, zei hun baas.” Van den Berg dacht: “dit kan niet waar zijn” en inderdaad bleek de manier waarop het onderwijsteam Zorg en Welzijn zelf werkzaamheden organiseerde voor verbetering vatbaar. In overleg met de directeur is een verbetertraject gestart.
Het traject ter verbetering van de roosters begon met een inventarisatie onder docenten, stageloopbaanbegeleiders, studenten en roostermakers. Wat bleek? Alle betrokkenen hadden dezelfde frustraties en wensen. Iedereen wilde een rooster dat gelijkmatig over de dagen was verdeeld, ruim tevoren bekend was en zo min mogelijk werd gewijzigd. In gezamenlijke sessies besprak het team waarom het niet lukte om die drie gemeenschappelijke doelstellingen te halen. In deze meetings kwamen allerlei problemen naar boven. Sommige docenten hadden het verborgen recht op vaste vrije middagen verworven, de woensdag en vrijdag bijvoorbeeld. “In zo’n sessie kun je dat soort zaken aan de orde stellen”, zegt consultant John Verver van UPD: “Kijk eens wat dat doet met je collega’s. Daarna kun je afspraken in onderling overleg aanpassen.”
Gebrek aan standaardisatie was voor de roostermakers ook een probleem. De ene docent meldde zich ziek via de telefoon, een ander stuurde lange mails en een derde kreeg zijn directe leidinggevende helemaal niet te pakken, waardoor een ziekmelding niet doorkwam. Door heldere afspraken en een betere samenwerking wist de opleiding Zorg en Welzijn resultaat te boeken op de meetbare doelstellingen die het team had geformuleerd: minder roosterwijzigingen (uitvallende uren, lokaalwisselingen), een gelijkmatiger rooster (zeven uur les per dag) en zoveel mogelijk een tijdige melding van roosterwijzigingen (twee weken van tevoren). “Met inzet van de MBObeter-methodiek hebben we de roosters stabieler kunnen maken”, zegt Van den Berg. “Daar ben ik blij om. Studenten zijn toch ook klanten en het is mooi als je ze op deze manier kunt helpen met de problemen waar ze tegenaan lopen.”
Examenkwaliteit is teamwerk
Het is het Nova College in de afgelopen jaren ook gelukt om de kwaliteit van examens te verbeteren. De Onderwijsinspectie ziet er niet alleen op toe dat examens van voldoende niveau zijn, maar eist ook dat leerlingen van verschillende ROC’s aan dezelfde beroepseisen voldoen.
Als voorbeeld noemt Van den Berg de opleiding voor assistenten gezondheidszorg waar docenten zelf aan de slag zijn gegaan met de verbetering van examens, bijvoorbeeld door beter vast te leggen wat studenten aan het einde precies moeten kunnen.
Vanaf het schooljaar 2016-2017 is het mbo verplicht om te werken met nieuwe zogeheten kwalificatiedossiers waarin exact staat wat beoefenaars van verschillende beroepen aan het einde van hun opleiding moeten kennen en kunnen. Van den Berg wil studenten van het Nova College niet alleen opleiden tot goede beroepsbeoefenaars, maar ook ‘weerbaar maken’, zodat ze zich staande kunnen houden in de maatschappij. Hij zegt: “Dat maatschappelijk functioneren wordt op dit moment enigszins verwaarloosd in de agenda’s van beleidsmakers. Gelukkig heb je als instelling voldoende ruimte om aspecten als burgerschap en sociale vaardigheden te verweven in het programma van je opleiding.”
Het procesmatig denken dat het Nova College zich in de afgelopen jaren heeft eigengemaakt helpt daarbij. “Het begint ermee”, zegt Van den Berg, “dat je met collega’s om de tafel gaat zitten en het gesprek voert over wat je nu echt belangrijk vindt in je onderwijs. Als je het zo aanpakt, dan kun je uitgaan van eigen kracht. Je stelt je eigen eisen en je eigen standaarden. Dat is iets wat wij als ROC’s geprobeerd hebben te doen met de oprichting van ons eigen kwaliteitsnetwerk. Nu lijkt het er nog elke keer op alsof de prikkels tot verandering komen vanuit de Onderwijsinspectie. Daar moeten we vanaf. Door eigen kwaliteitseisen op te stellen, zullen we als MBObeter in staat zijn om te werken vanuit onze eigen kracht.” MBO15 heeft aan dat nieuwe kwaliteitsdenken nu al een bijdrage geleverd, zegt Van den Berg: “We hebben de vruchten daarvan geplukt in onze jongste ‘Staat van de Instelling’; het rapport waarin de Inspectie onze kwaliteit beoordeelt. Die was helemaal groen.”
Enthousiast
Van den Berg is al met al heel erg enthousiast over de verbeterprogramma’s die het Nova College heeft doorgevoerd. “Je ziet twee lijnen”, zegt hij. “Allereerst is er de instrumentele lijn. Daarmee bedoel ik de gereedschappen die een team in handen krijgt. Daarnaast heb je de cultuurkant. De essentie is dat teams die zelf werken aan verbetering niet hoeven te wachten op allerlei oekazes van bovenaf. De methodiek spoort mensen aan om zelf aan de slag te gaan en om te handelen op basis van objectieve cijfers. Die twee zaken zijn essentieel in het onderwijs, waar onderbuikgevoelens vaak de boventoon voeren en waarin mensen de neiging hebben om de oorzaak van zaken die minder goed lopen buiten de organisatie te leggen. Een onderwijsteam dat deze methodiek gebruikt kan niet wegkijken, maar stelt zich de vraag: ‘wat kunnen wij eraan doen?’. Het sterke van verbeteringen die zijn gerealiseerd met de intake van de opleiding Uiterlijke Verzorging is dat het team ze zelf heeft georganiseerd en er ook zelf de vruchten van plukt.”
Train de trainer
Het Nova College heeft vanaf het begin de intentie gehad om de verbeteringen ook zelf te gaan doorvoeren, zonder hulp van buitenaf. “Onze kwaliteits- en HR-adviseurs hebben meegelopen met verschillende projecten”, zegt Van Den Berg. “Zij zetten de ervaring die zij hebben opgedaan nu in bij andere onderwijsteams. We hebben het train de trainer-principe toegepast en dat werkt.”
Het Nova College organiseert ook zogenoemde themacafés, zo’n zes tot acht keer per jaar, waarin teams collega’s bijvoorbeeld kunnen bijpraten over hun successen. “Op onze drie locaties hebben we voldoende ruimte om dat soort bijeenkomsten te organiseren”, zegt Van den Berg.” Het zijn bijeenkomsten van docenten, stafleden en inhoudsdeskundigen waarbij dertig tot soms wel zeventig mensen aanwezig zijn en waarin uiteenlopende onderwerpen aan bod komen. Een lezing over de werking van het puberbrein bijvoorbeeld, kennis die docenten weer kunnen gebruiken voor een effectieve stagebegeleiding van studenten. Dat soort initiatieven helpt om ervoor te zorgen dat deze methodiek zich als een olievlek verspreidt door de hele organisatie.”
Jubileumboek “beter MBO”
Dit is één van de vele inspirerende verhalen uit het jubileumboek “beter MBO”. Dit boek is uitgegeven door UPD in samenwerking met MBO15. Wilt u alle inspirerende verhalen lezen? Bestel of download het boek dan hier.